muzieklessen voor zelfstandig wonende ouderen.
Stichting Contact & muziek heeft 55 ontmoetingen met muziek georganiseerd met ouderen in 10 verpleeg-en verzorgingshuizen in Utrecht en omgeving en 16 muzieklessen voor zelfstandig wonende ouderen in de wijk Lombok in Utrecht. Het project vond plaats van 19 december 2011 tot en met 1 november 2013.
| ouderen in verpleeg-en verzorgingshuizen |
Aan het begin van elke ontmoeting speelde het kwartet Contact & muziek een aantal stukken, de ene keer met de luiten, de andere keer met de viola da gamba's. Daarna kreeg iedere aanwezige de kans om met professionele begeleiding zelf een toon te maken of een eenvoudig liedje te spelen op één van de instrumenten. Mooi om mee te maken hoe geconcentreerd iedereen was en meeleefde met elkaar. Bewoners hebben veel persoonlijke verhalen verteld over wat zij meegemaakt hebben in hun leven. Ze waren heel dankbaar dat ze een of meer middagen mee mochten maken. Het persoonlijke contact in combinatie met luisteren naar muziek en zelf spelen werd bijzonder gewaardeerd.
Vaak zongen Leonoor, Marthe, Jeannette en Erik van Contact & muziek nog een aantal afsluitende liederen voor de bewoners, die de teksten mee konden lezen en ook meezingen.
| zelfstandig wonende ouderen |
Voordat de muzieklessen begonnen in Dienstencentrum West, een buurthuis in de wijk Lombok in Utrecht, zijn Leonoor en Marthe in de verschillende groepen (handwerken, volksdansen, Surinaamse ouderen) geweest in het buurthuis. Ouderen konden aangeven of ze mee zouden willen doen met 'muziekles en meer', met veel ruimte voor persoonlijk contact.
Om te onderzoeken hoeveel belangstelling er was, zou er 1 keer per week muziekles zijn, op vrijdag, 5 keer achter elkaar. De leeftijd van de deelneemsters varieerde van 65 tot 93 jaar. Ze hebben geleerd om noten te lezen, geconcentreerd te spelen op de instrumenten en met aandacht te zingen.
Op verzoek van de deelneemsters werden de lessen uitgespreid over één les per veertien dagen, omdat het anders te snel voorbij zou zijn. Na de eerste vijf lessen, volgden er nog vijf vol enthousiasme. Uiteindelijk bleek er na 10 lessen nog steeds belangstelling te zijn, inmiddels van een kleiner groepje door ziekte, overlijden en andere bezigheden zoals oppassen op kleinkinderen.
|
Annie wijst het ritme aan, 27 april 2012, Dienstencentrum West, Utrecht |
 |
Nannie speelt op de luit, 11 mei 2012, Dienstencentrum West, Utrecht |
Het kwartet besloot hun huis open te stellen voor nog 6 muzieklessen, wat ook het persoonlijk contact ten goede kwam.
|
Leonoor geeft Els les op de luit, 20 juli 2012, Billitonstraat 6, Utrecht |
| eenzaamheid |
Van elke ontmoeting zijn foto's en filmpjes gemaakt, die per mail werden verstuurd aan de deelneemsters. Op die manier kwamen vragen over hoe het nou werkt om de mail met foto's te kunnen bekijken en goed op te slaan, maar ook bleek hoe eenzaam oudere mensen soms zijn. Zo is het kwartet op bezoek geweest bij de deelneemsters thuis en kwam er een heel nieuwe kijk op waar zelfstandig wonende ouderen behoefte aan hebben. Eén deelneemster van 81 jaar oud, die alleen woont, zei dat zij het soms moeilijk vindt dat zij altijd haar huis uit moet om mensen te kunnen ontmoeten.
| wijzigingen in het project |
Vergeleken met de originele begroting zijn er een aantal wijzigingen geweest. In sommige huizen was duidelijk meer behoefte aan ontmoetingen met muziek en in andere huizen minder. Stichting Contact & muziek heeft in overleg met de activiteitenbegeleiding van de verschillende verpleeg-en verzorgingshuizen de muzikale ontmoetingen anders verdeeld, ook meer in Utrecht.
Er zijn 6 extra muzieklessen voor zelfstandig wonende ouderen gekomen, door de enthousiaste reacties op de muzieklessen. Het gedeelte van het project voor zelfstandig wonende ouderen was bovendien als proefproject aangemerkt door het Fonds voor Cultuurparticipatie. De deelneemsters aan de muziekles hebben de extra lessen zeer gewaardeerd.
Soms vond de (activiteitenbege)leiding of verzorging het moeilijk om met de voor hen onverwacht positieve reacties van bewoners op de muzikale ontmoetingen om te gaan. Dat is helaas meer dan eens voorgekomen, wat vooral de bewoners en hun familie heel jammer vonden.
| blij |
Gelukkig is de activiteitenbegeleiding in met name De Wartburg en De Lichtkring, maar ook in andere verzorgingshuizen, juist heel blij dat bewoners tot veel meer in staat blijken te zijn dan de dagelijkse gang van zaken. Zij vinden de ontmoetingen met muziek waardevol en een welkome uitbreiding van de bestaande zorg en activiteiten in het verzorgingshuis.
 |
met veel concentratie speelt een bewoonster op de diskant (sopraan) viola da gamba, 23 januari 2012, Bartholomeus Gasthuis, Utrecht |
Door positieve berichten over het project was er, op verzoek van een medewerkster van welzijn, één ontmoeting met muziek in verzorgingshuis Tolsteeg op de landelijke open dag van de zorg, op 17 maart 2012. Bewoners, medewerkers en andere belangstellenden kwamen luisteren naar en spelen op de instrumenten. Het was een zeer geslaagde middag.
We voelden het als grote blijk van waardering dat verzorgingshuis De Wartburg ons, los van het project Je bent nooit te oud om te leren, vroeg om muziek te maken ter gelegenheid van de feestelijke opening van de nieuwbouw. We hebben die dag op twee gesloten afdelingen gespeeld voor en met bewoners en aanwezige familie op 1 november 2012. Er was meer familie van bewoners aanwezig dan anders, vanwege de opening. We hebben gepraat over onze muziek, de instrumenten en dat wonen in een verzorgingshuis soms helemaal niet gemakkelijk is.
Toen we op 5 september 2013 een concert gaven in Stiltecentrum Hoog Catharijne kwam één bezoekster luisteren door de mooie verhalen over de muzikale ontmoetingen van een activiteitenbegeleidster in Schutsmantel in Bilthoven. Daar is een concert in een zorghotel in Wijk bij Duurstede uit voortgekomen, in oktober 2013.
| foto's en filmpjes |
Bewoners van verpleeg-en verzorgingshuizen en deelneemsters aan de muziekles voor zelfstandig wonende ouderen hebben beelden van zichzelf gezien met de luit, bamboefluit of viola da gamba, met behulp van een beamer. Ook hebben we foto's laten afdrukken, die ze gekregen hebben, wat heel erg gewaardeerd werd.
 |
mevrouw Wintershoven speelt op de luit, 21 augustus 2012, Transwijk, Utrecht |
De activiteitenbegeleiding en verzorging heeft van de ontmoetingen ook dvd's ontvangen. Een aantal keer heeft familie of begeleiding een collage gemaakt van de foto's en zagen we die ingelijst in de huiskamer of in de gang hangen. Familie van bewoners heeft per e-mail foto's ontvangen van de muzikale ontmoetingen, waar ze heel dankbaar voor zijn, hieronder enkele reacties.
7 maart 2013
Inderdaad: ”Ongelooflijk”! In geen maanden hebben we Else kunnen betrappen op iets dat op oog-hand-coördinatie kon lijken. Maar dit, jullie, muziek, overschrijdt de grenzen! Dank dus, ook voor alle moeite daarna - zelfs midden in de nacht - om ons deelgenoot te laten zijn van dit wondertje. We zullen er zeker bij Else op terugkomen, maar ook als zij het alweer vergeten lijkt te zijn blijft het nog steeds de moeite waard. Vriendelijke groet, ook aan je mede-‘contactanten’, die het zo mooi hebben weten vast te leggen.
19 juni 2012
Wat een leuke verrassing deze foto-getuigen van jullie mooie arbeid. Else toont hierop meer alert dan we de afgelopen dagen van haar gewend waren: de zoveelste aanwijzing “dat het werkt”! Ik kon er deze keer helaas niet bij zijn maar hoorde van Aletta dat de renaissance tot leven was gewekt. Hartelijk dank en groet
4 november 2012
Hartelijk dank voor de foto’s van de contact en muziekmiddag bij de Lichtkring. Zag ook een aantal foto’s ingelijst hangen op de afdeling de Neude waar mijn moeder zit. Ik wens jullie succes met dit mooie werk. Dank en vriendelijke groet. 30 juni 2013 Heel hartelijk dank voor het nogmaals en toesturen van de foto's van mijn moeder, dochter en mijzelf. Deze keer is het allemaal aangekomen, ook bij Lara. We hebben genoten van de muziek die jullie maakten en van de reacties die het bij mijn moeder en de andere bewoners opriep, en ook van de mooie instrumenten. nogmaals ons dank daarvoor.
| projectbezoek |
Als stichting vinden wij het fijn om actief verbinding te maken met subsidiegevers. In april 2012 hebben Julia Terlunen en Gabbi Mesters van het Fonds voor Cultuurparticipatie een muziekles voor ouderen meegemaakt in Dienstencentrum West in de wijk Lombok. Op 20 augustus 2013 kwam Ronald Rommes van het K.F. Hein Fonds een middag op bezoek in verzorgingshuis De Lichtkring tijdens een muzikale ontmoeting. Beide keren waren geslaagd en nuttig voor het persoonlijk contact tussen ouderen, activiteitenbegeleiding, het kwartet Contact & muziek en subsidiegevers.
| pubiciteit |
Op de website van Fonds voor Cultuurparticipatie heeft een stuk gestaan over het project Je bent nooit te oud om te leren bij het onderwerp Uitgelicht. In juli 2012 plaatste een begeleidster een tekst met foto in het blad van het Nederlandse Rode Kruis Utrecht Midden over een muzikale ontmoeting in Coninckshof in Vleuten.
Saskia Franssen vroeg voor haar onderzoek over Ouderen en cultuurparticipatie of zij foto's mocht gebruiken en heeft twee heel mooie foto's van het project verwerkt in haar verslag.
| meer muziek, minder medicijnen |
Van bewoners hoorden we af en toe dat ze het moeilijk vonden dat ze medicijnen kregen, terwijl ze (soms) hun hele leven nooit medicijnen geslikt hadden. Vaak was dat een reactie van de verpleging op uitingen van gevoelens van ongemak, onrust of boosheid. Familie heeft ook wel eens zorgen uitgesproken dat bewoners uit evenwicht raakten en vielen, door medicijnen om hen tot rust(!) te brengen.
Het is soms heel aangrijpend om te horen dat mensen zich heel eenzaam voelen, maar dat de verzorging daar eigenlijk niet goed mee om weet te gaan, waardoor bewoners zich niet gezien of begrepen voelen. Eén bewoonster van 85 jaar oud, die heel blij was met de muzikale ontmoetingen en mooi piano speelde, heeft triest genoeg zelfmoord gepleegd. Dat werd vervolgens stil gehouden en bijna ontkend door de (bege)leiding van het verzorgingshuis. In zo'n sfeer muziek blijven maken en de bewoners een fijne middag geven, was soms best zwaar. Het zou heel fijn zijn als in verpleeg-en verzorgingshuizen minder op een medische manier naar mensen gekeken zou worden en meer menselijk. Meer muziek, minder medicijnen. Van een buurtbewoonster kregen wij een artikel uit Zorg anno nu (februari 2012) over de positieve werking van muziek, wat ook onze manier van omgaan met mensen bevestigt.
 |
Leonoor laat mevrouw Schooleman, mevrouw Duijveman en meneer Karlas de met de hand getekende gekleurde noten zien
van het lied 'Ubi caritas' uit Taizé, waar zij een vierstemmige bewerking van gemaakt heeft. We hebben het als kwartet gezongen en met de bewoners. 21 september 2012, Transwijk, Utrecht |
De verzorging heeft meer dan eens opgemerkt dat bewoners zo rustig waren en blij, nadat wij met ons kwartet gespeeld hadden. Ook vonden mensen het fijn om tonen te maken op de viola da gamba of de luit, met elkaar een lied te spelen op de bamboefluiten, samen te zingen en te praten.
Een paar voorbeelden hiervan.
- Na ruim een jaar herkenden bewoners ons nog, tot grote verrassing en vreugde van een activiteitenbegeleidster in De Lichtkring.
- In De Wartburg genoot een bewoonster van de persoonlijke aandacht van Leonoor. Eerst zei ze bijna niets en kwam ze moeilijk uit haar woorden, maar nadat ze samen met Leonoor gestreken had op de viola da gamba, begon ze volkomen duidelijk en enthousiast te praten.
- Een andere bewoonster van De Wartburg, vertelde nadat Leonoor met haar had gepraat dat ze in haar leven nog nooit zo'n (fijn) gesprek had gehad en dat ze daar dankbaar voor was.
- In de zomer van dit jaar, hebben we buiten gespeeld op het terras van De Wartburg, waardoor ook mensen, uit de aanleunwoningen en uit het zorghotel konden luisteren naar de muziek en zelf op een instrument tonen mochten maken. Er was een ongedwongen sfeer en een mooie mix van bewoners van psycho-geriatrische afdelingen, familie, begeleiding en zelfstandig wonende mensen, die meer of minder zorg nodig hebben. Een bewoonster vertelde een paar maanden later dat ze het een heel fijne middag had gevonden en dat muziek heel belangrijk is in haar leven.
Omdat de Wartburg zo dichtbij ons huis is, zijn Leonoor en Marthe op 24 december 2013 persoonlijk een dvd van de laatste muziekmiddag en een kerstkaart gaan brengen in 2 huiskamers. Dit spontane bezoek werd zeer gewaardeerd, een paar mensen moesten zelfs huilen. Er werd gevraagd wanneer wij weer muziek kwamen maken. Wat de bewoners en de begeleiding betreft mochten we wel vaker spontaan even langs komen. Een dochter vond het moeilijk om mee te maken dat haar moeder van 101 jaar zich slecht liet behandelen door een medebewoner. Ze vertelde dat haar moeder een gelijkwaardige relatie had gehad met haar vader, maar als 16- jarig meisje een relatie had die niet goed was gegaan. Leonoor legde uit dat haar moeder nu een kans kreeg om er nog eens over te praten en het te verwerken. De bewoonster van 101 jaar moest huilen en dankte Leonoor voor haar woorden.
| samenvatting en conclusie |
Het is duidelijk gebleken dat de muzikale ontmoetingen voorzien in een behoefte in verpleeg- en verzorgingshuizen aan persoonlijke aandacht en zingeving. De muziek werd zeer gewaardeerd vanwege de rust die ervan uitgaat. Het zelf mogen spelen onder professionele begeleiding met uitleg over hoe je ontspannen een mooie toon kan maken werd als heel bijzonder ervaren. Als we weggingen vroegen ze vaak wanneer de volgende muziekles was.
De bewoners waren heel blij met de persoonlijke aandacht, de mogelijkheid om met elkaar te kunnen praten en dankbaar dat Leonoor mensen ruimte gaf om persoonlijke verhalen te vertellen. Het was vaak de eerste keer dat er op een zinvolle met elkaar werd gepraat.
Muziek als middel voor contact, is ook een van de doelstellingen van Stichting Contact & muziek. Het heeft in het project zowel de bewoners als hun aanwezige familie of bekenden, goed gedaan een middag met muziek mee te maken. Zo konden mensen, uit de omgeving van de bewoners, meeleven met hun (groot)vader, (groot)moeder, tante of buurman. En, heel belangrijk, zo ontstond de mogelijkheid om elkaar op een heel andere manier mee te maken dan gewoonlijk.
Als iemand het niet goed kon volgen of horen zorgde Leonoor ervoor dat er even stil werd gestaan, zodat iedereen betrokken kon blijven. Hoe vaker we kwamen hoe meer waardering er kwam, mensen begrepen steeds meer dat deze middagen hen iets nieuws brachten. We praatten over doodgaan en of er meer is tussen hemel en aarde, wat iedereen eigenlijk wel beaamde. Een bewoner uit Transwijk vertelde vlak voor zijn overlijden over zijn geboorte en hoe hij als baby bijna dood ging, maar door de zorg om hem heen toch bleef leven. Daarna was hij tot zijn verbazing nooit meer ziek geweest, een prachtig verhaal over wat aandacht en liefde kan doen.
Utrecht, 30 december 2013